BOOK WRITTEN BY DR. P. RANBIR MEITEI

Saturday, 31 December 2011

Laiyingthou Malem Anganba Sanamahi Taranglen Leipunbi Leimarel Shidabi :-

                    Laiyingthou Malem Anganba Sanamahi Thougal Lup,Wangoi (HOME)                                                                                                                                                                                                                     Dr.Pukrambam Ranabir meiteina eeba," Laiyingthou Malem Anganba Sanamahi Taranglen Leipunbi Leimaren Shidabi"gi chatna pathap kouba lairikta asumna eeri.

Meidingoo Khagembana poirei sana leibakta choinou sana phambal tonglabada, Khoiyum Shidaba Sanamahi taibang khaibabu pukning chetna ningjaraklabada Khoiyum Shidaba mahak ki chengloubu taibang meepum khudingna masak mawong naide haina ngangnariba sonnariba ashibu karamba mawongda oiba saktamno khangjaningee hainabu ningjaraklabada chingoo khoiyum shidabana ningthougi pukning nungbangnariba wakhalbu sengdokpirage khanghangbirage haibagi chingoo eige chenglou sakpanthongdi namu taibang  saktamni haibabu khanghallage ningladuna laiyingthou taibang khaibana langwonduna meitei leima ningthougi taloi ebemagi paima pibuknungda kalengi humni panba nongmaijing numitta heirang macha yankhare taojing maru palle.Meitei leima ebemana loidam thabum tara naopuraga phairelgi thanil Yumjakeisha numitki khuman yuthak ewairakpada Laiyingthou Tabang Khaibana saiyonduna malamda khongumlakkhi. Chingu khoiyum sidabana thoujal laktuna Meidingu Khagemba na mapari tangna fungjarabani haibagi koloi mamingbu Snana Wapihan mingthonle. Leima ningthou anina sanamatum fungbagum unbi harao mathoi tonglabada chingu khoiyum sidabana Meidingu Khagemba gi mapari oi taibang saktam oina leigadabadi kumja chahi nipal maoire haina nongdamkhibana korou asum houkhibana kumja tarat mapung farak labagi korou nongja amada meidingu panthou mapa Khagemba na sana Kangla khonglenge tourak labada mapari sana wapi hanna mongba sanggai nungdagi chenthorak tuna sana Kangla kabada nacha eisu heina tunginjage haina charei phiji yallarabada Ningthou na nahakti angang nawa oiri Kangla laifum ayamba d chingu nongdalairen pakhangbagi yathokpamni aruba mapaham ngaktani angang nawa oibana khngbadagi pungchat chatluraga khoiyum mangan san yeiba churung langthak fangani changheidene pariwo haina themna nouna charei phiji yallubabu maparigi khujeng louthok tuna palem mama ebema Meitei Leima gi maphamda sinnarami. Ningthou Khagemba di naisun pumnamakna thouganna sana khonglengkhrabada mapari wapihanna palem mamagi manakta leirambadagi mapal langda thokhiduna sana sangaigi mangolda  sanaduna leikhi. Matam acida Meitei Leima mama Ebemasu momgba sangainungda loinabi singa wari watai sanaduna leiringei taibang kannabu khanghan uhanda chingu taibang khaibana eigi kumja chahi masing sure eidi khoiyum lai oikhrage haina ningsing laktuna sana sangai mangolda sanaramba dagi ekhang khanghoudana malang khamkhol nonglei nungsit oiduna laiyainhthou taibang khaibadi khoiyum saiyonna waithung lare. Sangai mangol thakta lengkhat labada Meidingu Khagembana sagoi nungda lengsin duna Meitei Leima gi mapham da mapari Sana Wapihanbu kadaida leibano paohanglaklabada Meitei Leimana mapari Sana Wapihandi houjikta eigi enakta leirambadagi mapal langda thoktuna mongba sangai phamenda sanaduna leihoubani paokhumlakhi.Yawa ashi tabada Meidingu Khagembana Meiteileimaga ani changna manai mashal akal athou singa loinana sangainungda yenakha yenkhun koina leikai khungang lanna turel hedel tapham khudingda thiraklabada thiphangkhide.Ashum thiba phangdrabada leima ningthou anina angaobagi matougum mongba sangai mangolgi phamelda tarang laija sinthaduna leiringei emungi Leimarel Sidabina mongba laplel kadagi thoklaktuna namu tabang hanu amlei karabigi saktam louraduna sangai thongjinda leptuna taibang mirol thokna paodumlak eee. Napari Sana Wapihan di chingu magi santhong makaifumda changkhi duna khoiyumlai oina leikhrabane napari gi charei ningkham machet makhutsu kangjei humdang ga santhong makaifumda taduna leiribane haina khoiyum laipao pirak labada malang khamkon nonglei nungsit oiduna manghiye. Khoiyum laipao tabada Ninhthou Khagembana maparibu santhong makaifumda changkhare haiba yawabu hektabada santhong kada chemsin duna yenglubada maparina  setlamba charei fi machetne numit khuding paiduna sanaramba kangjei humdang makhutsune emung gi santhong lainingthou sanamahi gi mangda malem leida taduna leiramba thengnakhi. Khagemba Ningthou na Meitei Leima ebemaga anina charei fi kangjei humdang makhutsu loukhat chaduna chingu matik aruba khoiyum nangan araba oibana epari nungdi khoiyum laibu oikhra laleko haina nonhkhong bagum yawa khongjel thokna onna thoina kaplak khi.
    Leima Ningthou anina chingu khoiyum sidabagi nongdamba numit amagi mikup amagi mapareigi angakpa thoudokta nungbungnana awaba meichak khangna asum leplak pana thabum manga matung thabum taruk  challak pada  Chingu Khoiyum sidabagi chemglou sakpan thong ningthibasibu taibang mioiba singna khanghou rasanu haibagi khoiyum sidabana poirei leishangkhong maru hounu khunjil lumnungsi lamlen wangoi makaiphamda leibi Khoisanam Ningol gi lukhra singda challabi mapari satraba mamaom fueidrabi laira aton tarabi thoinu ahongbi koubina ahing tanglou athengbada moithap naiduna sintha pangduna leiringei taibang mirol thokna chingu laipao leiyengthakta palem matam manbi nahakpu namu taibang mirol thokna Chingu laipao lolage chingu eigi khabi hiyathou amaisumdong langbu oihalage Khoiyum eigi yawa epaomembu hayang eenung sara nganlabada Meidingu Khagemba da chatlaga napari Sana Wapihanna hairakpa wani tamlucho. Poirei Leishangkhong maru haonu khunjil lamnungsi lamlen Wangoi touna kouba yoi manai lailel toudamba Korouhanbana ahanba mityeng sangkheiphamda napari Sana Wapihan gi unbi pukningna pamba lamdamda napari eigi chenglou sakpan thongbu Malem leirum tou khoiru mitam lakna taret senja ahingbana heiraga sanglen sabana tambiyo paodamluwo.Chingu laipao asumna hairaklabada Khoisanam Ningol Hanu Malei karabina akhangba akibaga loinana natarabada Chingu yawa khongjel thumkhoibabu sana khuyakhada tanna hangatcharurage asum haina Khoishnam Ningolbina charei phigao sana yajahoure.
   
        Enung ngallaga mangang hekmai karakpada thoinu ahongbina tubi sana konungbu tanna karaklaga ningthou sana khuya khabu khuramjaraga paodamjarak ee. Poirei ningthou eningthou sana meetam nganbaoo nanai tollabi eidi Wangoi makaiphamda leijabi koloi emingthondi Thoinu Ahongbi koujeido nanaina sana lakta lakchabadi kari haina hangatshiba Lainingthou! taibang kanana thaja yadraba yawani adubu sana khuya khashida hangattaba yadraba oibana tollabina sana khuya khada chenjarakpani.Nannai tollabina ahing tanglao leina thengkhrabada shinou moithap nairingei napari Sana Wapihan chingoo lai oikhibana magi yawabu khoiyum laipaona taibang marol thokna paomellak ee.Chingoo taibang khaiba eini chingoo eigi eewa epaobu hayeng enung ngallaga panthou epa Khagemba tubi magi makaipham sana khuya khadabu hangatluwo napari nungchanbana pamjaba poirei lamnungshi Wangoi taona makaiphamda naparige chenglou Sakapanthongbu taret selhing ahaingbana aheiba konphu changduna shanglelnungda latpiyo poirei tanthong mayung kui lemthong marak pakhange panthou epa nahaki ninghtou phambal mara chetna palhange meitei sana kangleipung sabal lanthong ngaktuna napari eina leijage ashum haina Wapihalna khoiyum chingoi amengbana nanai eingonda chingoo laipao taklakee. Hiram ashi leibagi senbi nathong khadabu hangatchage lakpani. Thoinu Ahongbige yawa tabada ningthou Khagembana palem Matam Manbigi yawa mapaokhol ashibu ningthou eina thajashira haina wakhal nungbangnna khallakee.
       
       Meidingu Khagembana Thoinu Ahongbida epari sana wapihan gi thumthoiba mapaosu tadabana karamnabu thajasige palem matam manbi nungbu saoganu hairaklabada khoishanam ningolbi thoinu ahongbidi Ningthou khuyakhabu puramlaga mongba masaikol tamna khongdoikhre. Thoinu ahongbina Meidingu Khagembada Khoiyum Laioi khraba mapari sana wapihan gi mapao tamlaba matung numit taramangani surakpada chingu khoiyum sidabana poirei leishangkhong maru haonukhunjil lamnungsi lamlen Wangoi touna makaifamda leishangkhong maruda leiriba longjam apokpa angommabudhou gi masu Leishnagkhoma halwaibagi makaifamda amai sumdong lang oibana ahing tanglou leina thenglabada khoiyumsidabagi mingkheibu unbi nungda ningsingna leiringei chenglou sakpanthong ningthiba taibang pumba pukhuba loidam thaja thanil gumba saktamna madairem gi mangda nganbirare. Khoiyum yawa khonjel nungsibana madairem khomada enung sara nganlabada Meidingu Khagemba gi nakta chattuna mapari nungchanba sana wapihan chingu lai oibana haijarakpani lamlen tolonglam ahan khoiyum maramkhei Wangoi makaifamda sanglen saduna chenglou sakpanthongbu Malem leirumtou khoiru mitamlakna taret selhing heiraga thounijouwo laibak mara tapna Ningthou fambal thakta kumja kumsing kuinabu palhange haina paodamluwo. Khoma nanggi chingoinapaomenbu Meidingu Khagembana thouoiwaoi toudrabada chingu eina namutaibang mirol thokna Meidingu magi maphamda haijage haina chingu khoiyum mapaobu menlaklabada leishang khoma Halwaibana chingukhoiyum mayathangbu malem leida tapharoi haiduna phigao sana haijarakle.

          Leishang khoma halwaibana enung sara teina ngallabada mangang yuthak hekmai karaklabada meidingu Khagembagi sana Konung yaoraktuna ningthou sana mang punemjarakpada Ningthou Khagembana   Paohanglakee Panthou Pokmaba manba epuwo nahakpu knano Poirei lamdum keidabu leibano koloiminglenna karino paohanglakpada Leishangkhomana Paokhumlakee eningthou nanai nahakti Wangoi makaifamda leiba longjam ongbi Luwang Cahnu Cahobiton gi macheni panthou magi minglenna Chigong louwido nawa oiringei thupkhibana panthou magi gi chenglou sakpanthong di khanghoudre. Koloi emingna Leishang khoma koujeido. Chingu sidaba khoimu taibang khaiba napari ebungo sana Wapi hanna Nadairel tayum eigi nakta enung tanglou leina thenglabada Khoiyum magi Chenglou ningthibana taja tahil gumbana lengbirak tuna taibang mairol thokna haibiramle Lainingthou. Edairem Leishangkhoma nahakna panthou epa ebubgo gi sana khuya khada hangatluooo pari nacha sana Wapihandi  lamlen madaima haonukhunjil lamnungsi Wangoi makaifam asibu nachana pamjaba lamdamni. Mapham aduda Laishang sabiyo aduga napari eigi chenglou sakpanthong asibu taret selhingna heiduna sanglen nungda latpiyo asumna takpiramli lainingthou haina paodam laklabada Meidingu Khagembana epu nahakti yawasibu Ningthou eibu ngakleda epari magi chenglou sakpanthongbu udriye tawa mapao kholbu tabasu fangdriye karam haina thajarasige haina pakhm lakee. asumna Meidingu Khagembana Leishang khomaga paosan naringei tarang dagi khoiyum laipaobu chel lakee hada panthou apokpa napari eina khoiyum lai oikhiba maramna miram lendadi tinbamayadre nacha gi chenglou sakpanthongbu ude haiba dani napari eidi amangata leitraba chingu khoiyum sidabani panthou apokpa nahakki pukningda chingnariba hirambu chingu khoiyum sidaba eina khnagladuna uraduna nahannong panthou na Khoiyum sidaba nahakpu nasak natoubu taibang sinna maongnaide ngangnaribau nunggi nasak naongbu karam bagi sakong saktam no haina khangningbagi ninglakhibana chingu taibang kaiba eihakki saktamdi namu tainbang masakni khanghange haibagibu panthou nungi naphamda mapari oiduna taibang oina lakpane Cingu eihakti namu taibang mapokta kumja taret mapung oi nipal changlakpa matamda chingu litin oibagi khoiyum hounasa oibana korou masing surabagi Khoiyum Laibu oikhibani. Panthou epa nahakna eigi chenglou esakpu udrabadi thajade haibabu namu taibang mapoktadi ungamlaroiye Panthou nungna uninglabadi hayang enung nganlaga malang nonghum sangda nongpok chaklaisen apanba sanahakchang chanbabu thabiyo mingsel adugi mamangda chingu lakafamjaoba taibang sari sibdabagi taojing heirabng leirang semna thajouwo matam aduda panthou pokmaba nahakka palem leima pokmabiga anina mingsel aduda chenglou mitthitna yengbiyo matam aduda napari sana Wapihan oina thoklakke asum haina khoiyum mapao laoraklabada meidingu khagembana yawa khonjel thokna mikapkhi. Epari ebungo nungchanba nahakpu epana namu taibangni sana Wapi hanni haibagi wakhal nabu amamba oireko haina hikna - hikna kaplak khi. Hayang enung sara teiraga malang nonghum sangda nongpok chaklaisen hakchan chanba mimgselbu tharage khoiyum khoiya khadabu taojing heirang leirang thengkat lage matam aduda panthou napa eihakka palem nama pokmabiga anina chenglou sangdanbada pari nungbu thoklakuu panthou napa eihakna pari nungi chengloubu sakudaba kuirakle yawapukman paoman nasiko paroyo asumna yawa litin nare.

           Korounong ashigi matung enung ngallabada Meidingu khagembana malang nonghum sangda palem mama pokmabi leimana sana thougal touduna sana khonglenglakle.Malang nonghum sangbu yourabada nongpok chaklaisel apanbabu tha khoiyum khudaphambu sam taojing heirang leirang ka Meidingoona yetta pham leimarelna oida pham chingoo khoiyum shidabagi mingkheibu sonnna mengshelnungda meetyeng sangkheiraklabada chingoo taibang khaiba mapari sana Wapihanna chinglou sakpanthong ningthibabu chaklai mingshelnungda chap lepna tarang tarang ckongthoklakle.Matou ashi urabada meidingoo khagemba palem mama pokmabi anina meetsana tatrang laija ehouna mapari kouna kaplakle.Asumna yawa thokna kaplingei chingoo taibang khaibadi metkup kharagi matungda malang nungshit oiduna mangkhare.Asumna mangklhrabada meidingoo Khagembana meitei leima palem mama pokmabiga mongba shangai tamna halakle.

           Meidingoo khagembana maparigi chenglou sakpanthongbu urooraga poirei khutheiba shingbu puduna lamlen Wangoi touna makaiphamda leibakki akhang ahei tannaduna hiyangei thagi thanil numit Ningthoukabada urep utamduna sanglen sahalle.Adugi matung tarakpada poirei sana leibakki Amudonbu kouduna maparigi chenglou sakpanthongbu malem leirum tau hkoiruna meetam lakhanna Phairen thagi trani panba Yumjakeisha numeetta taret senja ahingbana kolu oina heikhare.Asoi angam leitana heirabada loidam Phairen thajagi thanin ningthoukaba numitta poirei laicha hupna chingoo khoiyum shidabagi sakpanthongbu Wangoi makaiphamda puthaduna sanglenungda thamduna thouni thouram pangthokle.Chingoo manai achanbi thoinu ahongbibu kouduna chingoo mahakki khabishingda sheichil langhalle.

         Poirei leishangkhong maru haonu khujil lamnungshi lamlen Wangoi makaiphamda leiriba Laiyingthou Malem Anganba Sanamahi taibang khaibagi wari likhunbu leeshang shitna mangi tungi wari leekhunbu khangee haibagi Longjam eyekki Lishang Khoma Halwaiba kouba ahal matam oirababu leibakki maichou Khagem apoi machana ningthou loishang achoubagi maichou happire.
     
        Matou ashum touduna Meidingoo Khagembagi haktakta chingoo litinnarabagi matungda Meidingoogi chari chada huithaba Chingoo marankudagi khujaoba pokchare.Khujaobana Paikhomba, Paikhombana Charairongba,Charairongbana Pamheiba pokkhre.Matam ashi phaobadi chingoo khoiyum shidaba mabu wakhal pukning changna thouni thouram pangthoklabada leipak ingna mara tapna pankhi.

         Sanamahi lainingga mari leinana leipakki nigthouna manglamchatta meitrabakshida taret shelhingna  shakpanthong heiduna wangoi makaiphamda sanglen saduna latchaduna thouni thouram panglakhibagi wari leekhul ashibu leishangkhomagi mashu shuthang oiba laiyingthou Malem Anganba shanamahigi laipannaba sanglakpa selungba oiramba longjam macha Tollenna loinana macha nupa Ibochouba amadi Longjam Apabina paring pathap kaidana paodamlakkhi.Wari lekhun ashibushu chashinna na Oinam Bhogeshor singhgi"Khagemba Langjei"kouba lairik Amadi"Yemnakna Laishangpa haike"kouba ariba lairikshu thengnakhi.Ayibana ahal laman singna paodamlakkhiba chatna pathap ashibu chingoo lonbu phaonana khoiyum lonbu khangnana wahang paohangladuna achum chumda khudingmakpu paosanaraga khangnaraga khomjin tashinduna lengthokchariba "Laiyingthou Malem Anganba Sanamahi Taranglen Leipunbi Leimarel Shidabigi chatna Pathap"kouba larik ama tunggi yengduna puthokkhi.