BOOK WRITTEN BY DR. P. RANBIR MEITEI

Monday, 2 September 2019

RELIGIOUS BOOKS OF SANAMAHI LAINING WRITTEN BY DR. P. RANABIR MEITEI

NAME OF BOOKS 





          1. LAIYINGTHOU LEIMAREL PHAMBAL LANGBA   
     
                  










    


 LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 






        2. POKPA LUHONGBA SIBA GI THOURAM PARENG 












         LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 







             3. MEITEI INATKI THOUNI THOURAMSHING 

     
                         






          LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 







          4. MEITRABAK ASIDA ERANG HOURAKLABADA PANGADABA THOUNI                              THOURAM SHING





 





           LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 






              5. CHINGOO KHOIYUM SHIDABA APANBA KEIRUNGHANBA                                                    KEIRUNGHANBI AMADI  CHINGOO KHOIYUM SHIDABA EMOINU AHONG                    ACHAOBA ACHAOBI GI KHUBAMLEN WANGOI LAIKON GI CHATNA                              PATHAP




           

                   LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 

                                    

              6. LAIYINGTHOU MALEM ANGANBA SANAMAHI TARANGLEN LEIPUNBI                          LEIMAREL SHIDABI GI CHATNA PATHAP 



                    LAIRIK ASIGI CONTENTS SHING :- 

   



  MATHAK KI  LAIRIK SHING ASIGI PHANGPHAM

                                     



Thursday, 2 February 2012

LAIYINGTHOU APANBA KEIRUNGHANBA AMASUNG LAIREMMMA APANBI KEIRUNGHANBI

    Tengbanbagi Mapu chingoo khoiyum shidaba Korouhanba khoira leehou naidaba,yaibi yelhoungeidagi amam leisha hallakpa, Korou nongdol nonglingba, Malem leirol leisemba nongmadolthakki laioiba Lainingthou Awangbasu koloinaba mahakna taibang kumei sanarage ningkhallak leichil pomai hang ahanba meetyeng sangkheirakpham lamlendubu tunglamchatki taibangna poirei leishangkhong maru haonu khujil lamnungshi wangoi touna kouba makaiphamda Laiyingthou Malem Anganba Shanamahi Taranglen Leipunbi Leimarel shidabi kouna Malem leisemladuna taibang mee semkhi haibagisu namu pongsemba hainasu kou khutsemlaba leitarabada Laiyingthou Lairemmana Chingoo Khoiyum Shidaba Apanba Keirunghanba Apanbi Keirunghanbi saionkhi.
     
     Chingoo Khoiyum Shidaba Laiyingthou Malem Anganba Shanamahi laichat laion oiriba Laiyingthou Apanba Keirunghanba Apanba Keirunghanbidi meihouroldagi phougei chengeigi mapu oi yoibu khoimom Lairemma yangmom mahui loinai loimom phouwoibi chara chakoibigi tungnapham oiduna,nongpok malang hummoibana meyengsel oiba, Chingoo nongthou Sorarelna choinouthakhal oiba,sana senkoirel Apanba Korou Numeetna pe oiba,Loidam Thajana chung oiba,Malem leirol taretmakna Tangbal lengjao oiba,Imoinu Ahong Achaobina chara lukmai hou korou numit khudinggi yellam mathel semba,korou nongja taretmakta heepokpi, yaipokpi, heereima,yaireima,heekubi, yaikubi amasung yaisana koubi Lairemma taretmakna haying peloi humai hum thougalliba,khoiyum laigi Laingingthiu oi tabang khullinglabada namu taibang pumnamakpu ayuk nganna konthokpi numidang nganna konsinbi,ayuk chara nongdambi numidang chara nongkhaibi, poirei khunyokpi, tayem naiyokpi haina poirei chadol wangam shudonna meina wai tangna sham tengtha sheithanaba leishem khunsem loinarakpa matik chaoba Lairemba Lairemmani. 

     Adungei tenbanbagi mapu athoiba chingu khoiyum shidaba mana namu pong oiba sibgbu sillam sintha khanghan chakoo lankubige Haina ningkhalla bada leishiren leipunbi nongtahang leima gi laichat laion oiribi apanbi keirunghanbi da loimom phouoibi inung phaibi thangyee ahongbi oina malem taibang da laiol laichat tuna taibang kumei sanaduna macha manai oiba namu taibang mioiba singbu charei fi thungdaba singbu charei fi biduna , chakhong ngahong handuna thoujalan pubiyu haibagi thousi wabu lurel kokthongnana kanglei pungda chatpa telloi hanjanba loumi lakpagi mamom chrei fi sabi oina langolabada tengpanba mapu athoiba laiyingthou sorarel gi laiyon laichat oiba keirunghanba masu chakpa lairabagi mapari khangsunaha saphaba wanglen pungdingba oina langonkhi. Namu taibang mioiba singbu chingu khoiyum laigi sillam sinthabu khanghan , taibangda sabi sanou oina kumei sananaba nungaiyaifa janabagi loimom phou charong chumnaba , phou gi phoukei than , cheng gi chegkei su than , toujing hairang su heisak thokna heipan nanaba leirangsu leishak thokna heipanaba , mahei marong chumnabagi chingtam , kha - awang , nongpok - nongchup , chupjii laijii thungna khunthokna langonduna apam nungsi khong ngei , loibi chingleipakta leirema fi sabi chenglou sakoihenbi , maiyhong matou leibi epak thaki emaida tarang naitom satpi thambal gum ningthibi masu langon kumei sanark masabi mabu turel tukhai kyalan , loibi chingjao kaya ka , chingsang chingyang thak chatuna thirkpana lai maton chungdol thak masabibu phourungba kouna sakhang nare. Nungshi mitcha nare. Paima khoijang nare. Tilang khoida nare. Palem panthou gi chenglou saktan nare. Langon kumei gi wari likhun thoksi wabu litjok nare. Matangi langon mapokta esabi nahakti moirang ningthou kege purit lai gi madairem achanba akongjamba oina poklammu , hayang nayum moirang na loimom phourok hantharaba , chara chak thoktraba , lemlei nga tangladuna nayum moirang na chingu laibu thounige khallak laba matam da thanglem nang gi khongul lirakke. Masanou eidi laigi mapok ni malem sinba thungna chatlukhige Haina masabi phourungba ga apam nungshi paomena warep wakheiram , kanglei pung da chakpa makei pang , moirang pung da tam , laija ekhonglan , loibi chinhjao chingsang chingyang lanna lakpagi samu khonhpaksu thang ngamlak traba awa - meisa khangna kholgum lakpada aram khourang kokna khiba , taibang langon laicaht tringei tharamba toujing heitup makhong pothangei gi adungei gi langol kumei wa bu ningsing khoimom lairema na wakhal touna sinnou lasing thaplou marinsit , tareng khongfang lei , khwangdi charei hou , temhai nongthangkup charei fi sakhiba wati likhunbu macha manai taibang chadon namu sudon singna mei na wai tangna Sam khanghou naba ningsing hounaba heirang laktagi heitup , leirang laktagi sinou lasing leid chingu khoiyum sidaba apanba keirung hanba apanbi keirung hanbina khoidaba heisak leisak ne.





   Chingoo khoiyum shidaba nongdamba magi thousindi leptabana phourungba masu kege Moirang pung da khoiya leima gi mapari Moirang Akongjamba oina langonkhre. Nongma nongma gi nawa oiramba Akongjamba bu Pakhang mathot karak, samu pangal chaoraklae. Kanbada, thoubada mapa leiraktre. Khongwai matam sida kege Moirang pungdi loimom phourok hanthare, kege chaktanglae, toujing heipanda heipandre, singel leipal da leisatre. Ahing tanglou thenglabada ningtham ullen nung charei fi thungdraba aram khourang awa meisa langlaba taibang nawa oibasingna hungnga mikapnarkpada kege gi ayuk nungthil haiba leitana wanarabada chingoo nongdam chaoba laiyingthou mana macha manai singbu thoujalan kubirage haina paimanungda ningkhalabada loinana adungei laimatol chingdol thak phourunghanba ga charei fi sabi phouoibi ga apam nungshi warep wakhei nakhibabu su mapung fahallage khaan chuckpa mapung yaida nongfaikhibi yoibu khoimom lairemma mioi laioibi thangyee ahongbida matik mayaibu hap yatahng thousi sinthakhre. Adungei gi langon waribu ningsingna kege Moirang lamda thoujal lalbu lalkubige hainabu thoujal heibi lairembina paima nungda khanlaklae. Namu taibang mioipokta pokluba akongjambadi adungei gi masana loimom phouoibi ga lemnakhiba wabu ningsingdre. Chingoo kanadabu haijaraga kege Moirang pungbu awa meisa kokadabage khan kege leipak houna, Moirang miyam chonna tin emu engou panjaba Loktak esa mapal fangbana chenglou sakyeng miyengsel oinariba Laiyingthou kounariba Thangjing koirelai magi khoiyum laipao tanbagibu sarik chumjao khingna khabi amaibina Laiyingthou laimang phamle. Khabi amaibina Moirang langpum ariba Laiyingthou Thangjing koirelai magi khoiyum paojenda yarou saram chamma faduna katlu kege chak honghange, Moirang nga honghange, khunjao leichaohange haibagi paojel wabu kege akan athou kayagi mahutsin khoiya leimagi mapari moirang akongjamba di Torbung maikei tam sadaba chatkhre.




      Moirang arhouba akongjambana torbungda sadanba chatkhringei, tengbanba mapu magi yatahang thousi wabu kodana adungei langon wabusu ningsingna kege Moirang pungda thoujal lalbu lalkubige hainabu paimanungda khallak thoujal heibi lairembina Chingoo khoiyum sidabana puba kumdamba thasing loiba tung Chingoo khoiyum sidabina puba kumkaiba thasing manung enga kumdamba engel kumkhaiba thasingbu loikra duna Lourung hanba Lourung hanbi maramkhei Koriuhanba gi mashekna mityeng sankheirakpada lourang suba kayasu luwang yuthakta louchi koiba ngamdaba langban thasu loirakpa loidam wanilda thaja kum kaodaba, karouchi taifam, wangbal pao fatpham, Korou meisana nemlakpa chingphou, langphou,laiphou,morshi na khoingang sarakpa,kumgi ningtham hourakngei mera thagi nilmang taramathoini chanaba leimaren sidabigi numitsu maoiba laibakpokpa numit ki anganba yumjang tamkhidourabada kege Moirang gi kharai thongan khuding da changduna pahunglaga loimom phouoibi lairembi na kaina thangda akonhjamba gi maranyaida thunglarae.



    Moirang akongjamba gi mongba maran sangai seh younaba khongsal lakpada loibi chingol lallakpane, laija epak erang kayasu lallakpane, narak mongsong kayabu samduna lakpane chenglou sakoihenbi loibu khoimom laiema madi laira aton tarabi segaiba chareina leitengbi, chadabana kanglabi, setabana motlabi pidol chanura gumle. Koirouna naral wairaklabada, numitna mayum changkamdai gi matam duda akongjamba pokpi palem mama di keiroi lanna chatlubagi halakpada ngairammi. Yumlen yaida chatpagi khongthang enil ado yumlon lanna tai. Madom machinda marum marum son yumyaida leramba thumok khongnakaona langsilli. Akongjamba mabu pokpi palem pokmabi magi matouda khoimom lairembi madi ngakpana pandom lomkhre.



    Yoibu khoimom lairema phouoibi na palem samanabi magi matou yenglaga yawa thumthoina, khonjel amengbana hairkhiye - Palem manbi emawo! ebung athouba moirang akongjamba mahaktoh namom oibi eihakna chenglou sakhangnajabane, mangi karou nonglel nongja amada ebung oiba mahakka nuja oibi eihakka hainakhiba yawa tunginna eina khongdoi ehool tamlakpani,ebung oiba mahaki mongba maran sangai oibra ? Pouhangkhonbu natrabada thoiya leimana - epari akongjamba mahakti kege Moirang Ningthou Purik laigi achanba manaini, Moirang ningthou gi charei figao sana, Moirang thangjing koirel lai lainingthou da katnaba yarousafa tamba chatkhi, epari akonjamba leite haina khumlaklae. Akongjamba pokpi pamlem mamagi mawaheibu taraga yoibu khoimom lairembi mhakna asumna haikhiye - ebung akongjamba gi mongba maral sangai seh younaba khongthanglakpada loibi chinglon kaya lallakpane, laija epak, ekhong kayasu lallakpane,narak mongsong sumduna lakpane namom manbi eihakti khongthangba ngamlaktre, ee hikchang su chokthare adugisu matahkata kege moirang lamdam sida ebung Akongjamba natana namom oibi eihakna chenglou sakhangnaba kayasu leijade, ngasi kouba nongsidi thabi matang tellaklae, anganba yumjang tamkhidoure - asina maram oidana ahing asimadi palem oibi nasai konda nonglen nongfaijage. Ahing asima, yareklaga enungba teina nonganbaga palem naranyaibu thadoktuna khongdoi ehool tamjakhige. Lairembi magi mawaheibu tabada Akongjambi pokpa palem mamdi asaokhambi mihounana eigi ingkhol chaigoinungsida nangi yarekpham leite, khonglei thuna khongdoi ehool tamkhro. Yawa akan khonjen manin naina samu thongjinna tilang haisitna khontharamlaga mongba yumlen nungda changkhre, thongjaogi pouron lonkhre.


      Thoya Leima magi matoubu ubada eshabi Akongjamba Moirang athouba mabu pokpi palemniko khallubada hikna hikna kapchakhiye.Adumnadi oirabada chingu khoiyum shidaba tengbanba mapu nongdamba magi sinthabu charei phigao sana lakpanina chingu thoushil kaiphade,Khoiyum sintha hiktokphade ngashi ahing tangloushimadi nonglen nongphairage khan Thoyaleimagi ingkhon wangma  landana yoibu khoimom lairemma mahakti ahingduma nonglenle.Chingu khoiyum shidaba tengbanba mapu magi thoushi wabu thoukaoda paima pibuk phathana mashanou Akongjamba mongba maranyai ahing ama hikna hikna kaptuna nongphaiduna lenkhi haibagi wari likhunbu tunglamchatta namu taibang oibashingna ningshinghourashanu haiduna kharei louphamdagi phou karakpada keirunghanbagi mashaikon youdringei tangaiphadana ahing amadi mongba yumgi manggonda nattragana mapham chaba yengduna lamdangani haibaga loinana yoibu khoimom lairemma Loimom Phouwoibi mabu Enung Phaibi hainashu namu chadon taibang sudonna khangnakhi. 
       
        Charei phidungdraba nawa oibashingna ningtham unlen nangbagi, aram khourang ayingbabu khangna meekaplakpada palem panthou oibana kege Moirang awaba koknaba Moirang Akongjambana yarou shaphaba chatkhri athouba mana pharakpa yarou shashingdo mapu ibungo Moirang ningthou Puriklaina Ibudhou Thangjingda katlaga Moirang chahong ngahonggani,Moirangda awaba kana leiraroi Khoimom Phouwoibi Imanashu thoujal lankubirani  haina nawa naothem yawa khonjel khibik yoibu khoimom lairemma mahakti wanglen mikup amata mityeng naoshumdana ahing tanglou aduma yarekpada napa thanggattuna takhiye. Adungeigi langwol wabu ningshingna kege Moirang pungda thoujal lanbu lalkubigi hainabu thoujal heibi lairwmbina paima nungda khanlakle. 



      Kege inung shora teirakle.Kairei yenba labana kairei yengonnundagi khonthang suna yenkhong tamlakle.Nongpok sana chingdonthaktagi chingkhei phidup hullakle.Kwakna lanbao chellakle.Khoimom lairembi matik chaobi mahaksu enungba yahou tamlakle.Yoibu khoimom lairemma mahakki matik magunbu khanghallage ningkhallake Akoijamba athouba magi shumang mathoubungda chenglou shakkoi hebi maithong mangan leibi loidam thajagum ningthibi oina leptuna leire.Akongjamba pokpi Thoiya Leimasu ngarang akan wahei shijinna ingkhol chaigoinungsida ninglenba yaroi haikhibadubu khamnung keikoi louwonbi nura paothem heibira haina ningkhallabagi thongji natei kangna thoklakpada maiyoknare.Chenglou shaktam henbi nangbu kanano?Panthou kanagi machano?Palem laibak phabi kanagi khoijikhagi leirangno?Khoimom lairembi oiraga karamba khoimom lairembigi saiyon langwonno haiduna yawa mapao hanglakkhiye.Yoibu khoimom lairemma mahakna paokhumlakle- Moirang Akongjamba ibung athoub pokpi palem mama oibiyo!Ngarang eina ahing ahing nonglen asimata yarekke haijabada yawa akan waheiga loinana tillang haishitna shamu thongthinna tanglou ahing ama nonglen nongphaiba yaroi haiduna charei naphi kanna tankhibado Nongthang Leima oina shaphongkhibani. Handak mapok asida tabang mapu Nongdamba amam angan khairiba mapu magi nongdamkhonna lainingthou sorarelgi mamom oina shaiwonduna poirei khunyokke ,tayim naiyokke haibagibu thangyi eming yamna malemda khongdarakpane.Lairembi eina nggi kharai thongal pourol satna changlakpadi napari tompokpa yarou safangamba napari ebungo Moirang Akongjambaga chingoi yawa paomenage. Langon kisi pareithokna awa nungai paomenage haibagi lakpani. adubu abung Akongjamba magadi chenglou sak unadana eidi hankhiba tare. Houjikti ahing nonglen ama nayum hingkhol chaigoi nungda yairekpagi yairekman lamanbu singlam lage. Wanglen mikup asimaktada loimom phouyei fak, faklen fakchao puthoklakuu thoujal lamkubiramge hairaklae. 



      Khoimom lairembi magi yaba mapaokhol bu tarabada Akong pokpi mamado thamoi unbi tujungna ngakna ngakna akong marayaida leiba faklen fakchao fajabado puthoklak tuna sumang mathoubung da fakchao tingthoklae. Khoimom lairembi magi matoudu ubada taibang thawai di hairunu heipan leipan mapel upal faoba haihumkhidare. Malangba masu khamgol nathei duna humkhre. Pombi checkla gi khonjen lepkhre laija eraokhol takhidare. Kari oiragaba haina akongjamba pokpi palem mamana ngakna yengkhiye.



     Yoibu khoimom lairema thangyee ahongbi mana faklen thakta khongakhre. Namthang amuk kanbada faklen foumai cholle. Khwangchet amuk kanabada founa chingdum sare. Wanglen mikup amagi manungda nongthang gum mangal pubi lairema mahakna chenglou sakpan thong kayarak onduna loibi chingum leiriba loimom foujing foudonda lepadu ubada Moirang Akhoijamba pokpi palem mama ebema Khoiya Leima ngakpagi pandol lomkhre. Momnu taibang mipokti oiraroi haobase madom paima nungda khanjakhiye. Maithong momon minok tamna nganthoiribi khoimom lairema mahakpu yenglaga eidi onthokpagi matouniko haiduna ningamdana mitlu napom anida pirang laija ehouraklae. Tanik tanik laba khonjel na lairema magi mapham da khangjadabana lankhre, yonkhiba pumba kokpiyo, paima kisinainu thangbigano, khoimom natik hakpiyo haijaraklae. Epari ebungo Moirang Akongjamba kege Moirang ningthou Purik laigi madairem mahaksu halwairak laganiye. Epari mhakka chenglou sak unaduna awa nungai wabu yawa chingoi paomenakhuwo toujing hairang khoithum hei heigi heiram suna puthokcharakke. Singel leigi leiram suna langjage. Toujing hairang chindambikho. Singel leirang gi leinam fangbikho haijarakle. 


      Loimom foujing famdolda fambal oina famdenglaga khoiya leima akongpokpibu yengna haire - Plaem sakpi emawo! loimom phouoibi eidi wanglen mikup ama panthaba yadre. Khongdoi ehool tamgadaba mafambu yamlae. Poirei atambada chatkani. Leikaisinba thungna khungoirugani. Laija ethong loklam kaya lalukhini, Loibi chingjao kaya karukhini. Adunabu wanglen mikup ama pantha ngamdre. Ebung Akongjamba ga langon kisi parei thokna awa nungai paomenage haibagi lakpani. Adubu ebung akhoijamba magi chenglou sak unadana eidi hankhiba tare. Napari mana hallak laba matamda asumnabu yawa paodambiyo. Epari Akongjamba nahakti nahal nongi mapokta loibi laimaton phourungba chinggi chingdol thak khoimom lairembi maga hainakhiba wabu kaora male. Khoimom lairembi mahakti akaoparei chandana nahaki koloi minglen hangna eranyaida laklami hainabu paodambiyo. Ebung Akongjamba gi palem sakpiyoo nggi lonchat khongthang khudingmak eina ahing ama nonfaibada khange. Lairema eidi ngna paiba heirang chindamlaroi, singel leirang gi leinamsu namlaroi. Leija esing marik thakpa yade. eidi mikup ama panthana leiba yadre samu emai leikhrage hairaklee. Yoibu khoimom lairema thangee ahakpi phouoibi mahakti chenglou sakoihenbi, maithong thaja apanbi momnu taibang nuja oina saiyon duna kharai thongal laduna haorei kha pangna eyang khongcat khrage. Lairembi magi matoudu ubada kege Akongpokpi Thoiya Leima ngakpagi pandol lomkhre onthokpagi matounidako haiduna thamoi khudumsuna leihoure. 

       Nongdamba magi thousil tunginna Moirang thouna faba, kege saram khangba Akongjamba mahakpu yaou sa sing suna waira safa ngamduna halwairaklabada mapu Moirang ningthou Purik Lai paima awa arei chalamba pumnamak kokhre. Kege Moirangcha pumnamak awa ana koktuna chakhong ngahong nabu pallani haiduna harao mathoi kanakhre. Mapu Moirang Ningthouna madairem mabu yenglaga edairem ngangna farakpa yarou sa seh Chingoo Thangjing Koirel Lai, Moirang langpum ariba nongdamba mangonda katlaga Kege awaba koktuna, Chakhong ngahong na Moirang khunthal naithalna, loimom phouna marikchumna panduna nungai yaifathoina panbabu oirase haina nungshi na mapao menbiraklae. Moirang Akongjamba na mabungo Ngagoi Ningthouda, eibu loiba leimaba, nanaibu loiba eningthou likala ebungo sana mitam nganbawo! nadairem oiba eihak seh mongba eran thadorakpa karou masing yamlaklae mongba eral maikaei pangjakhrage hainabu mapu khuyakhada tangja makok nolna punemjarak laga mongba maran maikei panglaklae. 


         Akongjamba mana kharai thongal pourol satna hek changkhibada sumang mathoubung da faklen fakchao thakta phouna chingdum gumna leirambadu ubada paima pibuk kheina ngakpagi pandol lomkhre Kege Moirang lamdamna loimom phouham satuna maru changba phougi phousak uraktrabada Akong eigi sumang ethoubung da chingdumsa peiriba phouyam sina keidagi gino haina hanglakpada palem mama thoiya leima na thokhiba thoudok pumnamak laija eramkhaina wari watamale - Khoimom lairembi phouoibini haiduna momnu nuja ama laktuna ahing enung ama ningfaikhi. Ebung Akongjamba mana halwairaklabada nasanou loimo fouoibina ngairami tamjouwo haina yathang paohairami. Wagi waram adubu tabada mpari oiba mahaksu langon mapok amagi wari ningsaning laklae. Akongjamba mana langoi khurup thouduna haoreikha pangna masanou loimom phouoibi gi markhongool leena eyang khongumkhre.

      Loimom phouoibi madi ethai chingjil youra duna mangairoi tin kang koujeng, harou, tengbi, tharaikokpi, uthum,urok, checklaobi, khambrangchak na chingba uchek oya kayaga pukmen paomenarinegi Moirang Akongjamba masu yaithunglare. Loimo phouoibi mabu Akongjamba magi maralyaida halwairasi haina toina paothemlae. Loimom phouoibi mana hoyadre. Akomgjamba magi maran yaida halwairasi haibada hoiyadabagi wafambu haiyotakhatlakpada hoimom lairema phouoibi mana pamdaba hiram saingbu masabi Akongjamba gi maphamda paodamle:-


  • Taibang miyoiba amada haina shingnakhiba,warep watupnakhibabu ngakkandaba.
  • Namu taibang oibagi thamoida minungshi erik chendabi.
  • Nongmagi Manung Ayuk yenda anganbada waishit lamsheng loiraga shamu mahakchang.        erushadengdana chinphu maitadana chingu khoiyum shidababu tungoinarammatam lenthokkanba
  • Mapari nungchanbana apam nungshi khongdaduna chanu ningol ama puraklabada apam pamda           wakhalna akan aringnana minungshi yaodana tungoinabi.
  • Mamao oibibu pamde yaningde haiduna mapari nungchanbaga pandol;ombabu kainahanningbagi      wakhalna aronba wakhalga loinana pija pithak toubi.
  • Mongba yumgi yumyaida leiramba thummokpu shamu khongna kaoduna loishinbi.
  • Taibang meeyoi kanada ashao mangoinana malem leida khongthinna tinshit maishitna chinphen          phabi.
  • Keiroi leikai khunpuknung namu taibang kanada warum thamganbi.
  • Korou nongja khudingda khullak koiganbi Kumgi nonglen khonggum chinban moika pomna khoishao eshou langbi.


        Asina chingba lairemma magi paima pibuk kheina pamdaba maramchatpu haire.Akongjambana mongba maranyaida halwairasi haina phouwoibi mabu hanna hanna pukthemlabasu loimom phouoibi madi mayadre.Matam kuina nungshi nungonnare.Poirei tamna lakpagi shamu hakchangshu choktharak awaba khang taojing heitupsu chaminnare.Eidi Phouoibini khoiyum laini haire.Akongjambanasu eisu Akongjmbani, naral panggalba Phourunghanbani haire.Wahei adu tabada loimom phouoibi mana shari washaknakhiba langwol amagi wabu chayom thokle.Akongjambabu thanamlage khalladuna hairakle nashanou eidi laigi mapokni malem shinba thungna chatlukhige.Eidi langol yambi laigi mapokni malem sinba thungna chatlukhige. Eidi langon yambi lairemani. Loimom phouoibi eigi langon kumei watli, langon mapok asida esabi ngna nsanou eigibu khambagi matahngi langon mapokta kolloi ming Khamba kouna Kege Moirang pungda langollak o. Esabi ngna khambada nasanou eina thoina wangna thoichatnakhi haibagi Thoibi kouna nasanou eisu langollakae. Langon duda esabi ngangga apam nungshi waithung nasi. gd mngthil mi oina khunthok lukhige haire. Kege Moirang Athouba Akongjamba mana thoichatnabi loim abom phouoibi mabu turel laija epak eranthokpire. Lairema madi chenglou maithong haorei kha onna khongdoi khre. Pamu pamu kainare. Nungshi nungshi setnare. Moirag Akongjamba masanou Phouoibi ga setna khainabagi awa potlimga loinana Kege marei pung Moirang maran yaida halwairaklae. Loimom Phouoibi thangyi ahongni madi chingtam, kha wang nongpok nongchup chuji laiji sinba thungna khunthokre. 

        Kege Angamba Moirang Athouba Akongjamba mana masanou loimom phouoibi maga heirang heitup chamina nungshi chillokna langon mapok amagi nungshi sari cheiyom thokmina khiba wari likhoon ningshingna ''Hey Nongdamba! nggi kari nongdamno ? esanou madi laija epak wangba lankhiduna, loibi chingjaonasu that poirei tamhoukhredo'' haina nunghik nana mongba maran yai yourakhi. Akongjamba magi sumang mathoubung da faklen fakchao thak masanou loimom phouoibi mana chenglou sakpanthong kayarak onduna phouna chingdum saduna leiriba dugi nakta leptuna ''Tengban bagi mapu athoiba nahak ki laiyol laichat oiriba napari oiriba eise leisirel leipunbi magi laion laichat oiribi esanou maga langoon asidi setna kainare mathang gi langoon mapoktadi ningdamba na nongdam bi duna nungshi waithungnaba oijage'' haiduna adungei gi tengban bagi mapu athoiba layingthou soraren gi laiyol laichat oiba apanba keirunghanba amadi tengban bagi mama oibi yoibu khoimom lairema leisirel leipunbi nongthang leimagi laion laichat oibi apanbi keirunghabi mabu ningsingjakhi. Adungei gi Chingoo khoiyum sidaba nongdamba mapu tengban bagi mapu athoiba magi thousi wabu thoukaoda Akongjamba magi keirel keijao nungda  masanou mana chenglou sakpanthong kayarak onduna thamlamba phougi chingdum adu loimom fougi lairema mahak makni khanduna pusinduna loisin khamjin thamkhiye. Adu nongdagi Kege su chakhongna nga hongna, loimom phouna marik chumna pamduna Moirang khunthal naithalna nungai yaifathoina pankhiye. 





         Moirang Atgiuba Akongjamba mana masanou Phouoibi ga Setna kainabagi tkaina awa meichak nunghikna paokat lakpabu Nongdamba mapu Chingoo Khoiyum Sidaba gi laiyon laichat oiriba apanba Keirung hanba Keirung hanbi na tarabada adungei tengban bagi mapu athoiba Chingoo Khoiyum sidaba mana namu taibang oiba singbu silam sintha khanghan nanaba Taibang da laiol laichat tuna Chingoo magi thousi tunginna Moirang Akongjamba amadi lairema Phouoibi Thangyi ahongbi kouna taibang kumei sanakhibabu phouoiba phouoibi haina thupchankhiye. Loimom phougi mapu phouoiba phouoibigi tungnafam oiriba Keirung hanba Keirung hanbigi makai famda kangleipung da loimom phouthok hange chakhong ngahong hange, Taibang langon kumheida sillam sintha khangna sintha pangjage haina unbi pibukta ningkhanjaba nacha manai taibang chadon namu sudon singna meina wai tangna sam thouni thouram panglak e. 






      Poirei leipak sinna, wangam hupna Chingoo magi khubamlen laiyingthou magi keimang mongyambagi keiningda loimom phouna tongnahei, heirang heisak khangna, leirangsu aya yada leishak khangna tam, khambi meiseng meira thal tengban bagi mapu athoiba Chingoo khoiyum sidaba apanba keirung hanba apanbi keirug hanbida thoujal lan kubiyu haina thouni thouram panglabada chingtam khawang nongpok nongchup chupjii laijii thungna loimom phouna phoukei chol tara chengna chengkei tong taojing heirang heisak thongna singel leiragbu leishak thokna, chara chak hongna lemlei ngahongna namu taibang oibasingbu apam kadayou, nungshi kada waithungna yet oi, khangna khunjao leichaona leibak mara tapna ingna kanglei pungdi pangadabane. Chingoo khoiyum sidaba laiyingthou malem anganba sanamahi taranglen leipunbi leimaren sidabigi laichat laiol oiriba laiyingthou Apanba Keirung hanba Apanbi Keirug hanbi go Chingoo matik khanghallage khoiyum magool khanghanlage ningkhatlaklae. Tengban bagi mapu athoiba Chingoo khoiyum sidaba laiyingthou mana namu pong oiba singbu thoujal lalkubige haibagi ahanba khunda leitafam oiduna khunbal leipan khiba khuraina khubamlen chengleina waina ta laloi ahongei, Chingoo khunthok ahanba malem khunda ahanba maputhibagi laikon nung  kounariba Chingoo khoiyum sidaba hairom soubon mahiren sidaba Chingoo Khoiyum sidabi sana khongnag leima soubon echum lairembi leimaren sidabina panphariba, layingthou mana leibadagi lamlen khurai khunfam lendi kaoren sanna sangol than, tekpi oakna oakonpa, loimom founa foukei chon, chakhong ngahongna, hongna chaona kunbal leipan khi haina poirei chadon wangam sudonna hainarakpa lamlen pungda Chingoo magi matik khangna khoiyum magi sintha khangna Chingoo lonbu faonariba Khoiyum lonbu khangnariba khunthok khulenba heirom sidabagi mapari Pukhrambam Apokpa Khuman mabudhou mabendou gi msu oiba halen hanbada adungei Meidingu Khagembana taret senja ahingbana kollu haiduna laiyingthou malem anganba sanamahi sakpan thong semduna thamkhiba khubamlen athoiba poirei leisangkhong maru haonu khonjil lamnungshi wangoi touna kouba lamlenda laiyingthou magi mang, mongyam bagi maningda Chingoo khoiyum sidaba Apanba keirung hanba apanbi keirung hanbi, poirei khunyokpi, tayim naoyokpi, chara chakoibi haina khangnariba amadi Chingoo khoiyum sidaba Liklai ponjenba Emoinu Ahong achaoba Emoinu ahong achaobi chara chakning khakna chak soubi, Sanglou enning khakna ensoubi, Wanglei yuning khakna yusoubi, taret senphunung da leleima, loimom phoukeinungda phouoibi, lemlei ngaruk nungda ngareima, noinu thumkhongda thumleima, masin sinsufamda silleima laija erel pungda ereima, huyen lanphamda laleima oibi, achi tattabi, arai kangdabi, hee pokpi yai pokpi , hereima , yaireima, hikubi, uaikubi, yaisana kouna saionbi, naktha leima poutabi furep leima lujaobi ayuk chara nongdambi, numidang chara nongkhaibi haina poirei chadon wangam sundonna seithanariba khangnaribagi sakfan thong kolluba heiduna khubamlen bu semgatlucho paohai sinthare. 






      Tenbagi mapu magi yathang thousi wabu tung inna Wangoi khunja khunpuknung gi ahal lamal, akhang ahei sing amadi laiyingthou malem anganba sanamahi taranglen leipunbi leimaren sidabigi laipanaba sanglakpa selungba longjam apokpa angom mabudhou mabendhou gi masu oiba keishang khoma gi chada nouda suthang oiba tolenga watai ngamdai naduna Chingoo khoiyum sidaba apanba keirunghanba apanbi keirung hanbi amadi Chingoo khoiyum sidaba Emoinu ahong achaoba Emoinu ahong achaobi gi khubamlenbu semgatle. Longjam Toeln na leikhidrabada mapari atomba Longjam Manihar na Layingthou Laimaren gi lai panaba sanglakpa selungba oirabada khrista gi kum 2005 ta hiyang gei tha gi nilmang mangani panba nongmaijing numit ta Chingoo Khoiyum sidaba apanba Keirung hanba Chingoo khoiyum sidabi apanbi keirung hanbigi Chenglou sakpan thongkollubu malem leirumtou khoiyumna mitam lakhana khutheiba henjaba sarungbamcha nimai da heihankhiye.







LAIYINGTHOU LIKLAI PONJENBA EMOINU AHONG ACHAOBA AMASUNG LAIREMMA LIKLAI PONJENBI EMOINU AHONG ACHAOBI 


Chingoo khoiyum shidaba tengbanba mapu mana taibang gi mongba yumlen nungda Chingoo khoiyum shidaba Laiyingthou sanamahi santhong apanba leichik khomba mahirel shidaba Chingoo khoiyum shidabi santhong apanba leichik khombi sana lengthoi nganbi Khamnung yaibi sathoubi machum lairembi leimarel shidabi kouna leiraklabada namu pong oiba Layingthou Leimarel gi sheishil langna chada noudariba singi lamchat sajat khongchat thakshi karanwa khasi liklamwa yengna mana mana khanba wakhal, ningjaba tunginna chakoo lankoo birage, thouchal lankoo birage haina ningkhallabada tengban bagi mapu Chingoo khoiyum shidaba mahakna lairema mabu yengna - hey khoibu khoimom lairema tengban bagi mama oiribi leimarel shidabi! nahakna taibang yumthong khudingda saion duna yumleima oibi momnu nuja maga yumburel oiba tamba magaanimaki maramchat, masajat,chakchapham pham yeng thoujal lankubiyo paotaklabada wakching thagi nilmang taramathoini chanba numitna leipakpokpa oibada ahing tanglou athengba nongyai chabuk lollakpada tengbanabgi mama oibileimarel shidabi mana charaluklen houfamda, imlen fungda lairunakta hanu mitmei porong gumna lairel heisum sarabi, kamlak hikou sana khongthang khangdrabi, mityeng purol thirabi, napa sedranarabi, manam khambi miyairibi hanubi gi saktam louna youbu hioibi khoimom yaioibi emoinu kouna saiyolle. Liarema madi imlen leima impubi amagi amtik mayai pumnamaki oibi yoibu khoimom lairema mangang da yahoubi, luwang da yaihippi, khuman da chaktabi haina seithbine. Hiram sibu oibana Lairema Emoinu bu Yumoinu hainasu koloineiye. 

         Chingu khoiyum shidaba tengbanba mapu mana leimaren langwol changkhonbi Emoinu yengna -he yoibu khoimom lairemma Emoinu koubiyo! Lairemma nanggi paima pibukna pamdaba taibang yumballaba tamba nupa yumburen oiba amadi yumbal tamlabi mamom nuja oibi yumbubi magi maramchatpu hai-o- haina pao hanglabada lairemma Emoinu mana pamdaba taibang nupa oibagi maramchat,Lairemma mana pamdaba taibang yumbal tamlabi momnu nuja oibi yumbubi magi maramchat amadi lairemma mana pamjaba taibang yumbal tamlaba yumburel oibagi maramchat loinana taibang yumbal tamlabi momnu nuja oibigi lairembi mana pamjaba maramchatsu haire.

A. LAIREMMA EMOINUNANA PAMDABA NUPA OIBAGI MARAMCHAT :-
1.  Chinglou shakpanthongda shuktok maithongna harao maka lamdabi yaibang mimang thaba                 ngamdaba,magi ngaklou leitaba nongdangani.
2.  Phijet phegai,langtai nathokpa charei phee shetkanbadi wakhal tapyang khamyangdaba                       nongdamgani.
3.  Apam kalakpana mang -tha ,thak -kha khangdaba mitoki chei phibu shetpadi mikha thaba,                   meekha  ponba nongdamgani.
4.  Shetnariba charei phida nap ,lok,khak tin nattraga khutchum teishinphade,hakchangda heining             haraodaba,lainamba,anam - aha chuba nongdamgani. 
5.  Taibang mitop kana mang charei phikomna leiganbadi meegi minu changba tinyetpa                             nongdamgani.
6.  Ashao mangoinaduna charei phibu shegaiduna malem leida khongnetnabadi chakthung                       phithungdaba laiyetpa nongdamgani. 
7.  Eru shathengba tungda charei phi chotna emungda changlaga charei phi hingna kanbadi emung           manung nungshi channaba watpa, sheleima lalleimans thayainaba laiyetpa nongdamgani. 
8.  Mangang yuthakta chingu khoiyum laibu tungoina nongmagi shinthabu thayaina hiptuna                     leithokpadi shilleima lalleimana tungoinaba,taibang meemannaba ngamdaba tinchel laichenba             nongdamgani. 
9.  Yumburembi,macha mashu, ngai son oiba shingbu akam chinthi waheina ayok yenda anganbada          loinabadi emung - manungda tapyang khamyangdaba,shelleima lalleimana thayainaba                          nongdamgani. 
10. Nupa oiba shingna nongmagi manungda chingoo khoiyum laibu tungoinaram chaba thakpa                  chindambana mang thabadi taibang mirak tinba waba,mimang thaba ngamdaba nongdamgani. 
11.Taibang kanana chinda hui khonghduna awa pottha lenphade punshida ningba kaina                              shelleima,lalleimana tungoinaduna laiyetpa nongdamgani. 
12. Khullak leirakta yumlon lanna leiba taibang kanabu khonjel wangna kouduna                                        loinaphade.Hakchangda nungshitna maning makha touba ,heining haraodaba laiyetpa                          nongdamgani. 
13. Mapari mamomshingbu akam chinthina khongna kaoduna warakphade cheibi cheitheng                     piphade.Piriba nupa aduda hakchang naoshonnaba,shelleimana tungoinaba laiyetpa nongdamgani. 
14. Nupa oibana ayak khonjenna akal waheina nupi angang, macha mashu nai son oibabu loinaphade        shelleimana thayainaba laiyetpa nongdamgani. 
15. Namthi hangoiba potlambu pamna chaganba nupadi lai namba anam aha chuba  heining                      haraodaba shilleima shelleimana thayainaba nongdamgani. 
16. Yumgi yumburembi tungoiraga nupa oibana lamlanba kana amada meetyeng turan thabadi nupa          adugi hakchang naosonnaba,punshi mayeng taba, nupa oibagi matik mayai hanthaba,tinchen                laichenba,shilleima, shelleimana thayainaba nongdamgani. 
17. Mayai kaba chinjakpu pamna sijinnaba nupadi emung manungda nungshi channaba                              watpa,hakchangda tincel laichenba,shilleima,shelleimana tungoinaba laiyetpa nongdamgani. 
18. Yumburembi macha mashuda taklamdana,khanghallamdana chatthokphade, karigumba                         khanghallamdana,taklamdana chatthoklabadi shillam shintha panglakpada turei erei chenba,               ningba kaiba laiyetpa nongdamgani. 
19.  Chingoo Khoiyum laibu tungoinabi ,meetyeng karan chanbi, nakong waphei tabi,nura kuron               pakpi yawa shuja namba ,thangleln chenglou tungoinabi,yawa khonjel ayakpi yumburembi oiba         shingda taret senja (sengao) sinnaphade shelleima lalleimana tungoinaba nongdamgani. 
20.  Mitkup amagi asaobana mang oinaraga pot cheida tainaduna khonggaonaganba,yeikhai                       thugaiganba nupadi emung aduda man chang mayeng taba ningba kaibatana masharuk oiba,awat         apatana saruk oiba, menkhatpa ngamdaba,shelleima lalleimana laiyetpa nongdamgani. 
21.  Meetyeng karan chattabi unbi pukning chumbi mathanglenbu lai oina khanbi chingoo khoiyum           laibu ningjabi,unbi pukning leppi nakong waphei tadabi,yumgi yumbirembida taret shenja                   (shengao) pundaba nupadi shelleimana thayainaba punshida chaokhatpada khumang chaoshinba          ngamdaba nongdangani. 
22.   Yumburemba yumburembi,machal,machanupi(thagi leishat laklabi leishabi oiribi) gi charei phi            phouduna leibabu loushinphade,karigumba loushillabadi nupi angang,machan macha oibana                thak kha kaiba,thougallon watpa,ekai khumnaba watpa nongdamgani.
23.   Emunggi mee kana khanghallamdana lonja lonthupnana emungda leiba pot amabu lamlanba                lamlanbi kana amada nungshibana mang thduna khudon tamthophade,emung aduda nungai                  yaiphaba ngamdaba,shelleima ,lalleimana tungoinaba nongdamgani. 
24.   Nongmagi matambu arembda houkhragani haibagi awaba nungaitaba khangdana pammubabu              khangdana hiram ama natraga amada matam lenthokpadi punsigi tangkak kayada awat apatana            thann mimanaba ngamdaba nongdamgani.
25.   Migi mapotta apam kalak mihoubana mangda tha lonja lonthupnaba wakhal thambadi taibang            mirakta mimang thaba ngamloidabane.
26.   Nupi angangi sana lupa, lan-thum, shelthum,- aru-ahen leitengi potlambu taibang kana amada             thangdokhiba pithokhiba nupa adudi migi mapokta poklabasu taibang mirak tinba ngamdaba               migi mikha pondunata hingadba mapok oigadabane.
27.  Yumbalaba nupana yumgi nupi angang, macha masu oibana thong-thakpa luklenbu tungoinaram         lamlanba lamlanbi kanagi yumda chakoi chaganbadi taibang lakta mimang thana maromdom               hingba ngamjadaba migi mikha ponba nongdamgani.
28.  Yumburemba oiba singna tangbal yaodana chara luklen phangfade. Yumgi nupa oibagi matik               mayaibu phudokpa ngamdana lenba punsi nongdamgani( yumburembagi chakcha phida phijet             phigaina natraga pammel oophal akaibada phamna chara tamfade).
29. Taibang oiba shingna kuamn yuthakta singjang, yotpak, thang paiduna sintha pangfade, sinleima        salleima na theiyainaba laiyetpa nongdamgani.
30. Taibang oiba shingna chara luklen tamlubagi khutcham (khut sengdokpa loiraba tungda) lawai            koklen thaki samlangda teisinfade anam aha chuba nongdamgani.
31. Manat nattana machinjak khak chaba, hounadaba lichat chatpa, tumbada charei phi konganba              namu pong adudi ana aha chuba tinchen laichenba salleima laleimana tungoinaba, punshi                    nungshang daba, laiyetpa nongdamgani.
32. Yum gi mangsok sonna pungda taibang khongcham, khutcham, phicham, nawa gine haiduna hak        ki asing heidokfade, salleima lalleimana tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
33. Nupa oibana luklen lemkhak chafade,lainamba, anamaha chuba salleima laleimana tungoinaba            nongdamgani.
34. Chara luklen fangli ngei noimu thumseng paifade, laleimana thayainaba nongdamgani.
35. Nupa oibana sanglou li chatpa sebot, mairen, hawai mari chatpagi makha charei fiyan khok ki              makha, mongba kharai thongan, hingkhol chaigol nunggi sambal litfade, lainamba, anam aha              chuba laiyetpa nongdamgani.
36. Laira aton tarababu thoujal lanku heitaba, atopa gi maral ngakpidaba, makha taba asonbada,                khonpham thiba, mitop ki paoda mabukning esou langba nupa di taibang mirakta mimang thaba          ngmdaba nongdamgani.
37. Hainakhiba wabu wafei ani longna ngangba, eina haibana maroire, eina ngangbana maroire                khanna chatpa, mitop lamlanbagi sinpham makhut subu kalak mihou chaoba nupa di punshi da            nupa thokna mingchat urong khinba ngamdaba tinyetpa nongdamgani.
38. Sinlam sintha pangbada thouram maning khakna sintha badi saleima na theiyainaba                              nongdamgani.
39. Nuja lamlanba shingbu mache machal, palem mama shakna loinadabadi taibang mimang thaba            ngamdaba nongdamgani.
40. Mathak thongba nupa oiba shingbu Panthiu shakna loinadaba, ahal mawa hekthongbadi ningjaba        khibikta khonglou polou, turei erei chenba ningba kaiba nongdamgani.
41. Taibang hackchang nandaba charei phi chamotnaba, mityeng chumdabadi taibang mirak tinba              ngmdaba awaba oigadabane.
42. Taojing heishak khangna heichadaba leirang leishak khangna leichin daba, chakcha mgoukhidaba        di taibang mirak tinba nongdam gani.
43. Namu taibang mihingcha saram chat chatpa singda nongsagum kandaba nupadi taibang mirakta          wana khangadabane.
44. Taibang oiba shingna khut yet oigi khutsha thekfade pukning tapyang khamyang daba,                        yumburemba yumburembi anigi marakta nungshi chanaba watpa nongdamgani.
45. Ahal laman na thamibiramba lamtu, lou hingkhol, machet machet yonduna charabadi tungi                  punshi da lamtu leitabagi awaba, lanthum mayeng taba, taibang mirak tinba ngamdaba, seleima          silleima na tung oinaba, chakni phiniba,laiyetpa nongdamgani.
46. Yum gi yumburembi, macha mamou leina leina yumbu remba oibana mashin sintha amagum              luklen shangda (chakhum da) chara luklen houbadi yumburemba oiba mahak aduda lainamba              anam aha chuba nongdamgani.
47. Asaobana mangoi nana taibang gi chinjak shara luklenbu malem leida langsek tuna                              khonggaonaba, aauuu aauuba pota tainaduna yeikhai thugaiba khonggaonaba nupa adudi masada        lainam,hackchang mayeng taba, naoson naba, tinchenba, laichenba, awat apa apatana sharuk oiba        punshi mayeng taba mikok thongba ngamdaba laiyetpa nongdamganiye.
48. Taibang gi silam sintha pangliba shingna hiram ama ntraga hiram amada asaobana mangoinana          makhutsu khutlaida tainaduna khongao chekhaibadi punshi da mangal thokna sintha                            pangamdaba, silleima selleimana tungoidaba laiyetpa nongdamgani.
49. Punshida ningba thungdaba ningba kaibana hiram oi asaobana mangoi nana nasada ntraga                    maraibakta khudumna sujinjaba fujinjaba, khongsa khutsa, kakthat chaba thoufade, tunggi punshi        da lainaba anam aha chuba taibang mirak tinba ngmdaba laiyetpa nongdamgani.
50. Taibang mioibana asaobana mangoinana charei phi da tainaduna senda tainaduna segaiba ,                  langkhaiba, khongnetnaba , meiwainaba thoufade punshida chakthung phithung daba, mimanaba        ngamdaba, taibang mikok thongna mirak tingamdaba, selleima laleimana laiyetpa nongdamgani.
51. Nongmagi matambu pamuda hiram ama ntraga amada taibang kanana taret senja thanaduna                punshi gi nungainaba gi machal khangdana sanabadi selleima lalleima na tungoinaba taibang              mirak tinba ngamdaba laiyetpa nongdamgani.
52. Taibang kana amaga maiyok narakpada mikup amagi asaobana mangoi naduna chil lei chiktuna          khudombina temshingna duna wahei sijinarabadi nupa adugi masada naosonaba, punshi mayeng        taba, taibang miraktinba ngamdaba laiyetpa nongdamgani.
53. Nongmagi manungda ingkhol chaigonnungbu waisit laseng tungoina eru sadeng daba toudana            Chingoo khoiyum laibu tungoinaram charei fimang setna chaba thakpadi punshi da marek mahao        thokna hingamdaba taibang mirak tingamdaba, lainamba, anam aha chuba, tichen laichenba,                silleima selleima tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
54. Namu taibang mioiba shingi lichatta nungpan naina langban khohieina pukning firol naidaba di          adugumba mi adugi afa yaifaba chaokhat hiramda tapthaba taibang mirakta mangthaba                        ngamdana  nongdamgani.
55. Nuja oibi kaya mayok narabada apambana mang tha paima louthupna namja namthekna hairang          lamlanba toujik lamumuknaba di nupa oiba mahakti mimang thaba ngamdaba lainaba anam aha          chuba laiyetpa nongdamgani.
56. Mpari mamom oiba shingbu shingnaba pokanba warakpabu akhaba wahei akamba wahei                    shijinafade, mapari mamom shingda anam aha chuba emung manungda selleima laleimana                  tungoiba laiyetpa nongdamgani.
57. Shel gi sengao nungdagi taret senja pithokpa keigi keinungdagi loimom phou khaibada                        chakningkhakna hanjndabadi selleima lalleima na tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
58. Momnu nua oibina nupi oibina apam eehou ekarakpabu tung oinarambadi nupa duda ningba                kaiba selleima na tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
59. Ayuk yakairak laga samu chinbu maitadana Chingoo khoiyum shidababu tungoinaram uupu                sokna sengao nungdagi taret senja louthok tuna pithokpadi selleima lalleima na thayainaba                  emung manungda macha masu naisan oibada nungshi chanaba watpa tapyang khamyang daba,            leimin chaminaba, khangna chanaba, yumthang keithagnaba na minu chngba laiyetpa                          ningdamgani.
 60. Mongba yumlei kachin da yaihip yatafamda famang faklangda mongba yum gi mangsok                     sonapung maiyok thaphamda khaktin shichin badi emung ado chaokhatpa ngmloi taibang mirak         tinba mimanaba ngamdaba, selleima lalleimana tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
61. Emung amagi nupa nupi kana amagi nungshi marida yeikhai thugaiba, apam nungshi khrouthang        hanba, pangkhang nuja oibagi apam nungshi kada yeikai thugaiba ayet apan khrou thanghanbadi        mioipok ki mapokta poklasu nupa ado Chingoo khoiyum lai gi nakta naksanba nagmdaba,                  taibang mirakta mimanaba ngamdaba, masa da ntraga na macha masu da teksin hanjinba,silleima        na selleim na tungoinaba laiyetpa nongdamgani. 
62. Yumgi yumburemba oiraba Laiyingthou seisil langlibana yumburembi, macha masu naisan                  oibada charei fimang amotpabu michu phicham touba, karou machet mayokna phi pfoubadi nupa        ado lai namba anam aha chuba, taibang mirak tinba nagmdaba nongdamgani.
63. Nupa oibana nupi gi charei phibu wanglen mikup khara khaki oirabasu samu hackchang da                  thongna phi setphade, inphade lainamba anam aha chuba taibang mirakta mi manaba ngamdaba          saleima ,laleima na tungoinaba, leimin chaminabana , khangna chanaba mioibana mihu minu              changba tiyetpa laiyetpa nongdamgani. 
64. Mitop lamlanba  sheidang duna leiba kanada arem apa , amnag aseng naidana louthup loukoi              naina chara chundam hanbadi, yum aduda tuei erei chenba nungshi chanaba watpa laiyetpa                  nongdagani.
65. Amang aseng, afa fatta, aya yada, khangdana, paknaba paknadaba khangdana, chakcha yuthak            kambadi tinchen laichenba, ;eona tinna tinthung laithung chenba punshi nungsangdaba , selleima        na hayainaba , tungoinaba laiyetpa nongdamgani.
66. Yuthak amada luklen fangbagi pukhamda lemhouba lemkhakpu atopa yuthak amada charabadi            mi aduda lainamba , anam aha chuba, selleima na tungoinaba nongdamgani.
67. Yumburenba oibana khangnei chanei , nungshinei mari mata thoknei haiduna yumbu rembi,                 macha masu tungoinaram masagi chaklukpu yumthang naba ntana yumlon lanna puduna                    chaminarabadi mi aduda lainamba anam aha chuba, selleima lalleima na tungoinaba leimin                  chaminabana , khangna chanaba loinabana, yumthang keithang nabana minu chnagba laiyetpa            nongdamgani.
68. Angang nawa oiba singbu echa micha khaina wangang sangang da, pija pithakta , achan miran            naina louthuk loukoi naina chatlabadi taibang mimang thaba ngamdaba lalleima na thayainaba            nongdamgani.
69. Leimaren sheishin langlibi yumgi yumburembi na arei leitagi awa meisa khangna, nongju nungsa        khangna, aing asa khangna shillam shintha pangba chat khringei mongba yumda hallak tringeida        ngaidana chara luklen chindambadi yumburemba duda lainamba, nupa oibagi matik mayai                  hanthaba, emung manungda wakhal tapyang khapyangdaba lainamba nongdamgani.
70. Phi sanaba kon, sinthagi khutsu khulai apan aru oiba kollik kollam shing potham pham naidana          thamganba mi adugi masada wakhal tapyang khapyang daba , lalleima na thayainaba, emung              manungda amana ngangba amana tadaba , selleima lalleima na thayainaba nongdamgani. 
71. Migi mapotpu kana khanghan uhallamdana louganba mi adudi punshi gi chaokhatpa ngamdaba          migi mikha thaba taibang mirak tingamdaba laiyetpa nongdamgani.
72. Yumgi yumbu remba laiyingthou seishin langlibana nonglenba luklen chafade, lainamba , anam          aha chuba shillam sintha panglakpada turei erei chenba selleima na thayainaba nongdamgani.
73. Masanou maman oibi yumburembi gi hirambu maka fongna hunduna loulana nganganbadi                 selleimana thayainaba nongdamgani.
74. Laira tontaraba shingda mathamoi thoudu nungum kanna ukamaithong langdana thoujalgi                    miteyng yengdrabadi emung aduda salleima lalleima na thayainaba laiyetpa nongdamgani.
75. Nupa oiba shingna wa ngangbada chammagi manungda nimphu dagi henna nganglabadi taibang        mirakta shinthanadaba nupi oibi shingna chamma gi manungda humphu dagi tana nganglabadi            taibang mirakta thanadaba nongdamgani.
76. Panthou mapa sabana nawa mapari mamom oiba shingbu heisanu shingsanu haiduna sintak                shindambada palem mamagi makhutshin cheipham naina warak chei thafade.
77. Emung amagi yumburemba yumburembi oiriba Panthou mapa saba palem mama sabi na echa              micha naina pari lamlanba shingbu tungoinaba sintak shindambiba di emung ado taibang lakta            mimanba ngamdaba mirak tindaba silleima selleima na tungoinaba nongdamgani.
78. Taibang mapa oiba shingna mapa macha oibagi , mayamba manao oibagi thak kha khangnadana          charei phi ainaduna setpa inabadi tungi punshi da macha manao oiba makha thabana mayamba            mashak khangdaba gum mapa masahak khangdaba gum thak kha khangdaba nongdamgani.
79. Nupa oibana angang nahong saduna namda poba toufade anam aha chuba, chaodam thiba                    laiyetpa  nongdamgani.
80. Chingoo Khoiyum laigi atamnaba thouram thouni pangbada yumgi yumburemba yumburembi na        wakhal pukning tinadana nungshi chanadana khoirang khoisaona thouni thouram panglabadi              thouram adu mapung phadaba laiyetpa nongdamgani.
81. Yumgi yumburembi macha masu oiba shingna chara luklen fanglinegida taklamdana hingkhol            wangba lanna chathokheide yumburemba yumburembi anigi marakta nungshi chanaba watpa              laiyetpa nongdamgani.
82. Yumburemba oibana yumgi mcha masu oiba shingna haija nonjababu tungoinaram hingol                    wangba  lanna shintha pangba chatlabadi taibang mirak tinna shintha pangba ngamdaba selleima        lalleimana thayainaba laiyetpa nongdamgani.
83. Yumbalaba yumbalabi nupa nupi oibana pukning tinadana lairemlen gi oirabasu miramlengi                oirabasu sintha ama pangnaba chatminabada khoirang khoisaona akamba akanba waheina                    ngangna shaknarabadi chatleiba sintha ado mapung fadaba selleima lalleimanasu thayainaba                laiyetpa nongdamganiye.
84. Nongmagi ayuk yenda anganbada Chingoo Khoiyum shidaba gi thouni thouram panglaba                    matung taibang hajchang polang gi mapu oiriba yaibikol gi mapurel yaibirel shidabada heirang           leirang gi pagkak oi laija eru eshingtabu oirabasu heirang thumthoibatabu oirabasu chara                     chindamdana sintha pangbadi taibang mioiba mahak ado tinchen laichenba ounshi sangdaba               laiyetpa nongdamganiye.
85. Taibang na krou masek leiringeida shillam sintha pangluraba matung khuman yuthakta Chingoo          khoiyum shidababu ningshingna thawai yaibibu konsinja pothadringei sam hakchang bu                      sadengda  khuman yuthaki oiba sintha chathabadi emung manungda wakhal tapyang                            khamyangdaba nongdamgani.
86. Taibang mioibana laba amom oibagi nungshi khongtajabada yeikhai thugaiba khutchanglabadi            yaikhai thugaiba mi adugi punshida taibang mirak tinba ngamdaba, mimang thana mingchat                urong khinba ngamdaba, selleima lalleima na thayainaba mi adugi masada natraga macha                    masuda  apam nungshi gi matangda ningba kaiba nongdamgani.
87. Nongmagi settnariba charei phibu chakcha phida oina sijinafade emung manungda amana                    ngangba amana tadaba yetoi khangnadaba , selleima laleimana tungoinaba nongdamgani.
88. Panthou saba apokpa (Panthou pokmaba na palem sabi apokpi palem pokmabi na yumnak sagei          onkhrabi yum amagi yumburembi oikhrabi mamom oibina mapam oirei lamdamda                              khongdoirakpada akam waheina akha mityeng ngang saktuna ekai phirum khumhanbadi mapam          poirei lamdam gi emung manungda amana ngangba amana tadaba wakhal pukning tinadaba                selleima lalleimana tungoinaba, taibang mirak tinba ngamdaba laiyetpa nongdamgani.
89. Kalak mihouba apamba na mangtha aron lounam langsinna duna mitop lamlanba kanagi maral            mathum louri singja kada namja namthek naduna eigi haiba wakhal na iba di langon mapok                aduda taibang mirakta mikok thongba nagmdaba chaol haktakta surol haktaktasu maibang                    mimanaba ngamdaba laiyetpa nongdamgani.
90. Panthou mapagi palem mamagi ee amatagi machin manao oiba manungda kalak mihouba                    apmbana mangtha lonna thupna lamtu lousing yenthokpa , yonthokpa, loubadi yonthokliba                  louriba miado masada tinchen laichenba mapunshi gi khongthang khibikta laiyetnaba taibang              mirak tinna lepa nagmdaba mimang thana lepa ngamdaba charon haktak faoba laiyetpa                        nongdamganiye.







Posted by : (Secretary: LAIYINGTHOU MALEM ANGANBA SANAMAHI THOUGAL LUP, WANGOI) THOKCHOM SHARATCHANDRA MEITEI , WITH THE PERMISSION FROM RESPECTED PANTHOU DR. P. RANABIR MEITEI, (RETIRED PRINCIPAL D.M. COLLEGE OF SCIENCE , GOVERNMENT OF MANIPUR)